Vadeli İşlemler ile ilgili Fiyat Mekanizması ve Risk Oyunları

2025 Mart ayında, JELLYJELLY Vadeli İşlemler, bir merkeziyetsiz ticaret platformunda bir piyasa sarsıntısına neden oldu. Kısa bir süre içinde, sözleşme fiyatı %429 oranında yükseldi ve büyük ölçekli bir tasfiye tetiklenmek üzereydi. Eğer tasfiye gerçekleşirse, kısa pozisyonlar zincir üzerindeki likidite havuzuna itilecekti ve bu da büyük miktarda dalgalı zarara yol açacaktı. Bu arada, bir merkezi borsa nadir bir şekilde "gece boyunca" JELLYJELLY Vadeli İşlem Trade ticaretini başlattı.

Kriz patlak vermek üzereyken, bu merkeziyetsiz platformun doğrulayıcıları acil oylama yaparak, zorla işlemleri kaldırdı, pozisyonları kapattı ve işlemleri dondurdu. Bu durum, toplulukta "merkeziyetsiz" borsa konusunda şüpheler doğurdu.

Bu olay sadece kripto topluluğunun sıcak bir tartışma konusu haline gelmekle kalmadı, aynı zamanda bir çekirdek sorunu da ortaya çıkardı: merkeziyetsiz ticaret platformlarında fiyat gerçekten neye göre belirleniyor? Risk kim tarafından üstlenilmeli? Algoritmalar gerçekten tarafsız mı?

Bu makale, bu olayı referans alarak üç büyük ticaret platformunun Vadeli İşlemler'in temel mekanizması - endeks fiyatı, işaret fiyatı ve finansman oranı - konusundaki algoritma farklılıklarını derinlemesine analiz edecek ve arkasındaki finansal felsefeyi ve risk iletim mekanizmasını inceleyecektir. Farklı algoritmaların ticaret tarzını nasıl şekillendirdiğini, farklı türdeki yatırımcılara nasıl hizmet ettiğini ve yatırımcıların piyasa fırtınasında hayatta kalıp kalamayacağını nasıl belirlediğini göreceğiz.

Bu sadece vadeli işlem mekanizmasının teknik bir analizi değil, aynı zamanda piyasa düzeni tasarımı üzerine bir felsefi mücadeledir.

Vadeli İşlemler Trade Genel Görünümü

Vadeli İşlem Trade üç ana unsurdan oluşur:

• Endeks Fiyatı: Spot piyasa fiyatı değişimlerini takip eder, teorik bir referanstır.
• İşaret fiyatı: Gerçekleşmemiş kar/zarar, likidasyon ve diğer önemli olayların hesaplanmasında kullanılan belirleyici fiyat.
• Fonlama Oranı: Spot ve vadeli işlem piyasaları arasında bağlantı kuran ekonomik mekanizma, vadeli işlem fiyatlarını spot fiyata geri yönlendirir.

Üç platform bu temel mekanizmalarda farklı algoritmalar kullanmıştır:

Bir merkezi borsa A'nın işaret fiyatı algoritması, üç tür fiyatın medyanına dayanmakta ve fiyat değişimlerini düzgünleştirmek ve dalgalanmalara karşı dayanıklı hale getirmek için EMA düzeltmesi kullanmaktadır. Fonlama oranı, emir defteri derinliği ve sabit kredi faiz oranı ile birleştirilerek kurumsal yatırımcılara öngörülebilir bir finansman maliyeti sunmaktadır.

Bazı merkezi borsa B, işaret fiyatı olarak yalnızca en iyi alım ve satım fiyatlarının ortalamasını kullanarak daha agresif bir yaklaşım benimsemiştir; bu da fiyatı küçük işlemlere karşı son derece hassas ve dalgalı hale getirmektedir. Fonlama oranı algoritması görece basittir ve yüksek frekanslı kısa vadeli işlemler için uygundur.

Belirli bir merkeziyetsiz platform C'nin gösterim fiyatı, birden fazla doğrulayıcı düğüm tarafından ortaklaşa hesaplanmakta ve platform içi ve dışı çeşitli fiyat kaynaklarını birleştirmektedir. Fonlama oranı algoritması, geleneksel modelin temelinde prim endeksini ekleyerek, fiyatların geri dönüşünü hızlandırmak için yüksek frekanslı sıralama ve aşırı üst sınır gibi mekanizmaları kullanmaktadır.

Algoritmalar Kaderi Belirler: Farklı Platformlara Uygun Ticaret Stratejileri ve Finans Felsefesi

Bu üç algoritmanın arkasında tamamen farklı piyasa anlayışları yatmaktadır:

Bir merkezi borsa A, "kurumsallaşma, ılımlılık" peşindedir, tasarım felsefesi "pazarın öngörülebilir olmasını sağlamak"tır. Bu, nicel finans okulu ve etkin piyasa hipotezi ile yüksek uyum içindedir; piyasanın genel rasyonelliğinin modellenebilir olduğunu varsayar. Mekanizma tasarımı, istikrarlı getiri, kontrol edilebilir risk arayan kurumsal yatırımcılar ve orta-uzun vadeli traderları çekmektedir.

B merkezi borsa "hızlı, sert, kesin" stratejisini benimsemiştir ve "piyasa insan doğasının bir yansımasıdır" görüşündedir. Bu, davranışsal finansal mantığına yakındır; piyasanın irrasyonelliğini kabul eder ve şiddetli dalgalanmalarda oyun alanı arar. Bu mekanizma doğal olarak yüksek frekanslı işlemcileri ve kısa vadeli spekülatörleri çekmektedir.

Bir merkeziyetsiz platform C, yeni bir finans paradigması yaratmaya çalışıyor: merkeziyetsiz yönetişim + programlanabilir fiyat mekanizması. Felsefesi, "algoritma piyasayı tahmin etmez, düzeni belirler" şeklindedir. Doğrulayıcı konsensüs fiyatlandırması, zincir üzeri tasfiye gibi mekanizmalarla, bir kurumsal yapılandırmacı finans felsefesini uygulayarak, kod aracılığıyla güveni yeniden inşa etmeyi arzulayan traderları çekmektedir.

Sonuç: Algoritmanın Sonu, İnsan Kalbidir

Ne tür bir sistem tamponu, piyasa davranışlarının önceliği veya zincir üzerindeki mutabakat olursa olsun, esasen aynı soruyu yanıtlamaya çalışıyor: görünmez bir piyasaya nasıl güvenmeliyiz?

Ancak, piyasa aşırı bir durumda olduğunda, algoritmalar genellikle geri çekilmek zorunda kalır, insan faktörü yine de devreye girecektir. Sonuç olarak, fiyat "algoritma tarafından belirlenmez", aksine kime inanmayı seçtiğimize göre belirlenir.

Belki de mükemmel bir sistem tasarlayamayız, ama kusurlu olan bir sistemin sürekli kendini düzeltmesini sağlayacak bir sistem tasarlayabiliriz. Gelecekteki finans dünyasında, algoritmalar hâlâ alanlarını genişletecek. Ancak, yazılan her kodun mantığının arkasında bir değer yargısının gölgesinin olduğunu kabul etmek gerekir.

Her zaman piyasaya saygı duyarak yaklaşalım.